11 чалавек атрымала ў нядзелю ўзнагароды пад назваю «Захоўваючы памяць». Гэтыя прэміі ўручаюцца асобам, якія ўключаюцца ў розныя акцыі, зьвязаныя з захаваньнем памяці пра спадчыну людзей габрэйскага паходжаньня, якія калісьці пражывалі ў Польшчы, а таксама ў польска-габрэйскі дыялёг. Урачыстасьці прайшлі ў Габрэйскім музэі «Галіцыя» у Кракаве ў рамках Фэстывалю габрэйскай культуры.
Ляўрэаты ўзнагароды – гэта заўсёды выключныя асобы, – падкрэсьлівае дырэктар Габрэйскага музэю «Галіцыя» Якуб Навакоўскі.
Я. Навакоўскі: У рамках гэтага праекту мы на працягу ўжо больш чым дзесяці гадоў уручаем узнагароды людзям, якія робяць па сваёй ініцыятыве самыя розныя рэчы. Адны за ўласныя сродкі выдаюць кнігі і даведнікі пра спадчыну габрэйскага мясцовага насельніцтва. Ёсьць таксама група пажарнікаў, якія ратавалі габрэйскія намагільныя пліты, якія падчас вайны выкарысталі на пракладку дарогі. Гэта таксама людзі, якія добраўпарадкуюць могілкі. Так што ёсьць самыя розныя праекты, і нам вельмі прыемна, што ў нас, у Кракаве, у рамках Фэстывалю габрэйскай культуры, у прысутнасьці палякаў ды габрэяў з усяго сьвету, мы можам ім падзякаваць за тое, што яны робяць ад нашага імені.
Адным з ляўрэатаў зьяўляецца Марыюш Матэра з горада Хэлм, які стварыў праект «Шалом Хэлм».
М. Матэра: Ёсьць у нас туга па тым сьвеце. Мы пачалі сьпяваць, стварылі музычны праект. Гэта таксама ў некаторым сэнсе адукацыйны праект, паколькі ён расказвае пра гісторыю нашага гораду, я распавядаю анэкдоты пра жыхароў Хэлма, якія тут былі традыцыі. І гэтыя традыцыі суправаджаюцца песьнямі на габрэйскай мове або па-польску.
Іншыя ляўрэаты – гэта людзі, якія клапоцяцца пра габрэйскія могілкі ў сваіх населеных пунктах, шукаюць нашчадкаў габрэяў, якія жылі ў Польшчы да вайны, а таксама ладзяць адукацыйныя праграмы.
Перад Другой сусьветнай вайной у адной толькі Варшаве пражывала больш за 300 тыс. асоб габрэйскага паходжаньня. Бальшыня з іх загінула падчас вайны. У сваю чаргу ў іншых населеных пунктах польскай дзяржавы адсотак габрэйскага насельніцтва быў яшчэ большы. Цяпер жа, на дадзены момант, паводле інфармацыі сусьветнай віртуальнай энцыкляпэдыі Вікіпэдыя, у Польшчы засталося толькі каля 8 тыс. габрэяў.
Гісторыя габрэйскай дыяспары ў Польшчы налічвае звыш тысячы гадоў, за гэты час былі пэрыяды выключнай рэлігійнай талерантнасьці з боку польскай дзяржавы, але былі таксама часы, калі нямецка-фашысцкія захопнікі імкнуліся цалкам зьнішчыць габрэйскае насельніцтва. Менавіта на польскай зямлі былі створаныя найбольшыя нямецкія канцэнтрацыйныя лягеры, у якіх загінула каля 6 млн. габрэяў. Пасьля вайны некалькі сотняў тысяч выжыўшых габрэяў зьехалі на пастаяннае месца жыхарства ў новую, толькі-толькі створаную дзяржаву Ізраіль, а вялікая частка тых, хто застаўся, была прымушаная да эміграцыі ў 60-ыя гады. Так сталася з-за антысэміцкай кампаніі, зладжанай дзеячамі Польскай аб’яднанай рабочай партыі. У свабоднай Польшчы няма ганеньняў супраць габрэяў, а тыя, хто страціў польскае грамадзянства ў часы камунізму ды тыя, хто былі польскімі грамадзянамі перад вайной, маюць магчымасьць зноў атрымаць польскі пашпарт.
Спадчына габрэяў у Польшчы паступова забываецца. Калі няма жывых захавальнікаў традыцыі, яна памірае. І менавіта дзеля таго, каб захаваць спадчыну габрэйскага насельніцтва, створаная праграма «Захоўваючы памяць». Ініцыятарам праграмы стаў у 1998 годзе амэрыканскі юрыст польскага паходжаньня Майкл Трэйзан (Michael H.Traison). З таго часу больш за 250 чалавек, палякаў, атрымалі ўзнагароды ў рамках праграмы.
ІАР ПР/нг