У беларускую мову са старажытных часоў пранікла вялікая колькасьць палянізмаў. Гэта, напрыклад, такія агульнаўжывальныя словы, як “дах” або “блакітны”. Але польскія ўплывы ўвесь час насычаюць беларускую мову.
Палянізмы, можна сказаць, гэта арганічная частка беларускай мовы — як літаратурнай, так і дыялектаў. Яны вельмі часта нават не ўспрымаюцца як нешта чужое, іншамоўнае.
І ўсё ж, кожнае слова мае сваю гісторыю. А значыць, пачатак функцыянаваньня ў беларускай мове.
Адкуль бяруцца і чым вылучаюцца ў мове беларусаў палянізмы, а таксама русізмы? Гэту праблему вывучае Юрый Маліцкі, супрацоўнік Цэнтра дасьледаваньняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. З дакладам «Палянізмы як сродкі вылучэньня прагматычнай тэкставай дамінанты ў беларускім гутарковым маўленьні» вучоны выступіў на Міжнароднай навуковай канфэрэнцыі «Польска-беларускія літаратурныя і моўныя сувязі», якая адбылася ў канцы сакавіка на катэдры беларусазнаўства Варшаўскага ўнівэрсытэта.
29 сакавіка 2019 г. Мовазнаўцы Мірослаў Янковяк і Юрый Маліцкі на Міжнароднай навуковай канфэрэнцыі «Польска-беларускія літаратурныя і моўныя сувязі» на катэдры беларусазнаўства Варшаўскага ўнівэрсытэта. Фота: Віктар Корбут/radyjo.net
Асаблівую ўвагу Юрый Маліцкі зьвярнуў на мову старэйшых жыхароў заходніх рэгіёнаў Беларусі. Гаворачы пра інфільтрацыю польскіх слоў у іх мову, дасьледчык назваў некалькі крыніц паходжаньня палянізмаў і прывёў прыклады іх ужываньня.
Юрый Маліцкі: Адукацыя на польскай мове, каталіцкае веравызнаньне і камунікатыўны вопыт зносін з польскамоўнымі асобамі ўплываюць на зьяўленьне палянізмаў у беларускай мове. Польскія словы ў беларускамоўнага чалавека выкарыстоўваюцца выключна як барбарызмы — з захаваньнем артаэпічных, фанэтычных характарыстык польскіх слоў. Напрыклад, у адным выказваньні можна пачуць “па геаграфіі” і “по мапе польскай”. Аўтар падкрэсьлена гаворыць па-польску пра тыя або іншыя рэаліі.
Юрый Маліцкі адзначыў тыя сфэры, у якіх пераважна выкарыстоўваюцца палянізмы беларускамоўнымі жыхарамі вёскі.
Юрый Маліцкі: Першая сфэра — гэта рэлігія. Сярод беларускага маўленьня зьяўляюцца ўкрапіны польскіх слоў з максымальным захаваньнем польскіх асаблівасьцей.
Другая сфэра — адукацыя. Тут дзейнічае той жа прынцып. Палянізмы выкарыстоўваюцца факультатыўна. Чалавек ведае мясцовую назву той ці іншай рэаліі, напрыклад, “сем”, але гаворыць пра “седэм клясаў” польскай школы.
Як вельмі цікавы прыклад інфільтрацыі польскай і расейскай лексыкі ў мову беларуса Юрый Маліцкі прывёў запіс апавяданьня Ўладзіміра Карзюка, які падчас Другой сусьветнай вайны трапіў у нямецкі палон і вяртаўся адтуль на бацькаўшчыну праз тэрыторыю Польшчы.
Юрый Маліцкі: Мяняецца набор слоў пры апісаньні рэалій падчас падарожжа па тэрыторыі Польшчы і СССР: “кава горонца”, “булэчка бяла”, “Чаханстоў”, “поцяг” і “поезд”, “сьледствіе”, “сянцябр”, “ізьмена родзіне”. Захоўваюцца як расейскія, так і польскія фанэтыка-артаэпічныя асаблівасьці мовы-донара, адкуль узяты запазычаньні.
Віктар Корбут
Слухайце гукавы файл