Беларусы і ўкраінцы паволі пазбываюцца міту аб “трыадзіным рускім народзе”, які абгрунтоўвае аўтарытарную ўладу й выхоўвае ў людзях варожасьць да Захаду. Абодва грамадзтвы вучацца жыць ва ўласных дзяржавах, пакрысе мадэрнізуюцца і ў выніку далучацца да эўрапейскай цывілізацыі. У гэтым перакананы знакаміты ўкраінскі аналітык Мікола Рабчук, які прыняў удзел у IV Міжнародным кангрэсе дасьледчыкаў Беларусі. Пра будучыню Беларусі і Ўкраіны зь Міколам Рабчуком размаўляў Аляксандар Папко.
Спадар Мікола, скажыце, калі ласка, ці стабілізуецца ў бліжэйшы час эканамічная і палітычная сытуацыя ва Ўкраіне?
М. Рабчук: Зразумела, гэта залежыць ня толькі ад Украіны. Аднак Украіна прыкладае ўсе намаганьні, каб сытуацыю неяк нармалізаваць. Перадусім кіраўніцтва дзяржавы хоча замарозіць канфлікт. Мы разумеем, што Ўкраіна ня можа перамагчы ў вайне, бо Расея пасылае на Данбас свае ўласныя войскі. Гэта ўжо ня ўнутраная вайна, а вайна ўкраінска-расейская, якую мы сёньня выйграць ня можам. Таму ўкраінскае кіраўніцтва хоча пакінуць Данбас у якасьці часова акупаванай тэрыторыі й заняцца іншымі надзённымі праблемамі. Падчас вайны іх цяжка вырашаць. А цяпер, я спадзяюся, вырашыць іх нам удасца.
Спадар Мікола, больш за дваццаць гадоў таму вы першы агучылі канцэпцыю “дзьвюх Украінаў”. Вы сказалі, што на ўсходзе дзяржавы ёсьць вялікая частка грамадзтва, якая не не прызнае палітычных каштоўнасцяў Украіны. На вашую думку, ці можна інтэграваць жыхароў Крыму й Данбасу ва Ўкраіну? Ці варта ўвогуле гэта рабіць?
М. Рабчук: На гэтае пытаньне няма адназначнага погляду. Я асабіста лічу, што варта пакінуць іх у спакоі. Праблема ў тым, што Ўкраіна вельмі разнародная. Дакладнага падзелу паміж прыхільнікамі аўтарытарных і дэмакратычных каштоўнасьцяў няма. Згодна з сацыялягічнымі дадзенымі гэтага году, на тым жа Данбасе, больш за 20% грамадзянаў падтрымліваюць эўрапейскую інтэграцыю. Што рабіць з гэтымі людзьмі? Напэўна, лягічна было б забраць іх ва Ўкраіну. А на Крыме ёсьць праблема крымскіх татараў, якія зьяўляюцца сапраўднымі ўласьнікамі гэтай паўвыспы. І пакідаць іх на волю расейскага тэрору было б з нашага боку несумленна.
Так што пытаньне вельмі складанае. Я, як перакананы лібэрал, лічу што кожная тэрыторыя мае права на самавызначэньне, калі абсалютная большасьць гэтага хоча, яна здольная гэта зрабіць і можа забясьпечыць меншасьці ўсе яе правы. Пакуль што гэтага няма ані на Крыме, ані на Данбасе. Так што мы павінныя дабіцца павагі правоў тых людзей, якія там застаюцца. А ў астатнім – так, я лічу, што Ўкраіна нашмат лепш разьвівалася б бяз гэтых двух рэгіёнаў.
Падчас вашага выступу на Кангрэсе дасьледчыкаў Беларусі вы заявілі, што з гістарычнага пункту гледжаньня, Украіна разьвіваецца ў правільным накірунку. Што гэта за накірунак?
М. Рабчук: Пазытыўныя працэсы адбываюцца на доўгай гістарычнай дыстанцыі. Пазытыўнасьць заключаецца ў тым, што ўкраінскае грамадзтва вэстэрнізуецца й мадэрнізуецца. Існуе выразная карэляцыя паміж узростам ды ўзроўнем асьветы людзей і іх празаходнімі арыентацыямі, настроямі ды каштоўнасьцямі. Гэта азначае, што нам трэба дбаць пра асьвету ў шырокім сэнсе гэтага слова, а таксама рабіць стаўку на моладзь. Сувязь праэўрапейскіх настрояў з узростам і адукацыяй даюць мне падставу быць аптымістам. Больш за тое, гэтыя два фактары – адукацыя і ўзрост – нашмат больш карэлююць з лібэральна-дэмакратычнымі празаходнімі арыентацыямі чалавека, чым яго рэгіён, альбо мова ці этнічная прыналежнасьць.
Падчас свайго выступу на кангрэсе вы заявілі, што перад Беларусьсю стаяць выклікі падобныя да тых, якія стаяць перад Украінай. Якія гэта выклікі? І чым Беларусь адрозьніваецца ад Украіны й Расеі?
М. Рабчук: Беларусь, як, зрэшты, і Расея, мае тую ж праблему даганяючай мадэрнізацыі. Яна зьвязаная з неабходнасьцю сфармаваць сучасную эканамічную сыстэму, сацыяльныя структуры, а таксама сучасную нацыянальную ідэнтычнасьць. Дзеля гэтага трэба вызваліцца з сярэднявечнай праваслаўна-славянскай супольнасьці, якую я, па аналёгіі з мусульманскай, называю “умма”. Гэта ўяўленая наднацыянальная супольнасьць. І праблема ня ў тым, што яна ўяўленая, а ў тым, што яна цесна зьвязаная з сярэднявечнымі каштоўнасьцямі: патэрналізмам, дамінацыяй дзяржавы над людзьмі. Гэтая супольнасьць варожая Захаду і ўсім яго каштоўнасьцям. Таму і расейцы, і беларусы, і ўкраінцы павінныя як мага хутчэй вызваліцца з гэтай “уммы” й сфармаваць сучасную нацыянальную ідэнтычнасьць.
Беларусь адрозьніваецца ад Расеі тым, што яна далей прасунулася на гэтым шляху. Тут ёсьць большая частка грамадзтва, якая жадае жыць не ў “русском мире”, а ў беларускім сьвеце й бачыць яго эўрапейскім. Па-другое, ў Беларусі няма такой прынцыповай варожасьці да Захаду, якая ёсьць у Расеі. У адрозьненьні ж ад украінцаў, у беларусаў не было досьведу жыцьця ўз лібэральна-дэмакратычнай дзяржаве, якой была, напрыклад, імпэрыя Габсбургаў. Сур’ёзныя адрозьненьні паміж намі ёсьць. Але як Украіна, так і Беларусь зьяўляюцца хоць і пэрыфэрыйнымі, але часткамі Эўропы. Эўрапейскія каштоўнасьці змагаюцца тут з сярэднявечнымі каштоўнасьцямі “русского мира”. Аднак, я думаю, эўрапейскія каштоўнасьці перамогуць, бо яны больш цікавыя, прыцягальныя й пэрспэктыўныя.
Разам з гэтым вы заявілі, што з гістарычнай пэрспэктывы ў Беларусі ўсё таксама ідзе ў правільным накірунку. Які гэта накірунак, і чаму вы мяркуеце, што ўсё ідзе правільна?
М. Рабчук: Я думаю, што зьяўленьне ў Беларусі прэзыдэнта Лукашэнкі не было немінучым. У гэтым няма выразнай гістарычнай заканамернасьці. Так атрымалася, што стаўшы на чале краіны, гэты чалавек пачаў праводзіць радыкальную саветафільскую палітыку. Тэарэтычна, ён павінен быў паводзіць сябе больш-менш як Кучма ці Краўчук. Гэта пэўны зьбег абставінаў. Я лічу, што гэта адхіленьне ад траекторыі разьвіцьця, але яно часовае. У далейшай гістарычнай пэрспэктыве Беларусь абярэ шлях, які больш прыгадвае траекторыю Ўкраіны ці Малдовы. Ён не зьяўляецца бліскучым, але больш адпавядае цывілізацыйнай матрыцы, якая тут існуе.
Размаўляў Аляксандар Папко