Дэпутаты беларускай Палаты прадстаўнікоў прапануюць увесьці «пасьведчаньне суайчыньніка» для беларусаў, якія пражываюць за мяжой, а таксама іх нашчадкаў. Мэтай дакумэнта павінна быць «умацаваньне духоўнай сувязі выхадцаў зь Беларусі з гістарычнай Радзімай». Каму будуць уручаць гэты дакумэнт? Якія правы павінна даваць гэтае пасьведчаньне? Як беларусы замежжа глядзяць на ініцыятыву беларускіх уладаў? На гэтыя тэмы мы размаўляем з аўтарамі ініцыятывы і прадстаўнікамі беларускай дыяспары з Польшчы й Расеі.
За мяжой, паводле розных падлікаў пражывае ад 2,5 да 3 мільёнаў людзей, якія эмігравалі зь Беларусі, а таксама прадстаўнікоў беларускай нацыянальнай меншасьці. Самая вялікая дыяспара пражывае ў Расеі – каля 600 тысячаў. У Польшчы колькасьць этнічных беларусаў ацэньваецца ў 60 тысячаў.
Аднак, па словах старшыні Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў па міжнародных справах Валерыя Варанецкага «пасьведчаньне суайчыньніка» ствараецца ня толькі й ня столькі для іх. Яго прапануецца выдаваць кожнаму чалавеку, продкі якога паходзілі зь беларускай зямлі, а ня толькі таму, хто лічыць сябе беларусам. Сярод правоў, якія дае гэты дакумэнт, пакуль што агучваецца толькі права на бязьвізавы ўезд.
Са словаў Валерыя Варанецкага можна зрабіць выснову, што пасьведчаньне павінна дапамагаць разьвіваць кантакты перш за ўсё з элітамі замежных дзяржаваў – з людзьмі, які жадаюць рэалізаваць дабрачынныя, культурныя ды эканамічныя праекты ў Беларусі.
Валеры Варанецкі. Фота: house.gov.by
Валеры Варанецкі: Кожны чалавек мае сваю Айчыну – месца, дзе заходзяцца яго карані, адкуль паходзяць яго продкі, І не настолькі важна, калі продкі выехалі з гэтай зямлі. Гэта магло быць у аддаленыя часы, калі беларусаў называлі літвінамі. Але ўсё гэтыя людзі – нашыя суайчыньнікі. І такіх суайчыньнікаў шмат жыве па ўсім сьвеце – у тым ліку ў Польшчы. Яны даўно сябе не лічаць беларусамі, але памятаюць пра свае гістарычныя карані. Я сам размаўляў з палякамі, у тым ліку з парлямэнтарамі, якія падкрэсьлівалі, што іх дзяды й прадзеды паходзяць з тых ці іншых месцаў Беларусі. Ідэя, закладзеная ў пасьведчаньні, заключаецца ў тым, каб паказаць, што гістарычная радзіма памятае і ведае сваіх суайчыньнікаў.
Такім чынам, беларускае «пасьведчаньне суайчыньніка» будзе мала нагадваць Карту паляка, якую Варшава ўвяла ў 2007 годзе. Апошні дакумэнт быў створаны, каб узнагародзіць людзей польскага этнічнага паходжаньня, якія за дзесяцігодзьдзі жыцьця ў Савецкім Саюзе не страцілі польскай нацыянальнай самасьвядомасьці.
Карта паляка дае права бесьперашкодна жыць, працаваць і бясплатна вучыцца ў Польшчы. Акрамя таго, яе ўладальнікі могуць атрымаць грамадзянства паводле спрошчанай працэдуры. Карта паляка дапамагае Польшчы прыцягнуць рэпатрыянтаў і паправіць дэмаграфічную сытуацыю.
Апытаныя намі прадстаўнікі беларусаў замежжа лічаць канцэпцыю «пасьведчаньня суайчыньніка», прапанаваную дэпутатамі Палаты прадстаўнікоў, занадта абмежаванай.
На думку дзеяча беларускай дыяспары Расеі публіцыста Алеся Чайчыца, каб матываваць беларусаў замежжа ды іх нашчадкаў разьвіваць кантакты з Радзімай, пасьведчаньне павінна даваць максымальна шырокі набор правоў.
Алесь Чайчыц. Фота: radabnr.org
Алесь Чайчыц: На месцы беларускай дзяржавы я б даваў усе правы, якія сёньня прадугледжаныя відам на жыхарства. Гэта права на працаўладкаваньне, права на бізнэс-дзейнасьць, права на знаходжаньне ў Беларусі неабмежаваны тэрмін часу. Беларусь павінна быць зацікаўленая прыцягваць да сябе людзей, якія адчуваюць сувязь зь Беларусьсю з прычыны свайго паходжаньня і сваіх каранёў. Таму абсяг гэтых правоў павінен быць максымальны.
Падобнай думкі прытрымліваецца і сустаршыня Беларускага дому ў Варшаве Ўладзімер Кобец. Менск павінен увесьці «Карту беларуса», ня горшую за Карту паляка – лічыць грамадзкі дзеяч. І атрымаць яе павінныя тыя, хто насамрэч адчувае сувязь зь беларускай зямлёй.
Уладзімер Кобец
Уладзімер Кобец: У нас пакуль ёсьць магчымасьць параўноўваць толькі з Картай паляка. І першае, што варта адзначыць – гэта ўмовы, на якіх гэтая карта будзе выдавацца. Мне вельмі ня хочацца, каб мы пачулі, што напрыклад, усе грамадзяне былога Савецкага Саюза маюць права атрымаць «Карту беларуса». Павінныя быць выразныя крытэры адбору. Выдаваць дакумэнт трэба толькі беларусам па паходжаньні. Карта павінна даваць нешта большае, чым проста права прыехаць у Беларусь бязь візы. Сёньня ў Беларусь можна бязьвізава прыехаць і бяз карты. А гэты дакумэнт павінен даваць магчымасьць працаваць у Беларусі, даваць ільготы на праезд і пражываньне, даваць магчымасьць навучацца ў беларускіх ВНУ.
Пакуль што абмеркаваньне «пасьведчаньня суайчыньніка» знаходзіцца на пачатковым этапе – кажа Валеры Варанецкі. Па словах дэпутата, канцэпцыю дакумэнту вышлюць ва ўрад. Да ўдзелу ў дыскусіі таксама запросяць суполкі беларусаў замежжа. Вельмі верагодна, што пасьведчаньне будзе даваць правы на эканамічную дзейнасьць ці адукацыю, прадугледжаныя ў падобных дакумэнтах іншых краінаў – пераконвае Валеры Варанецкі.
Валеры Варанецкі: Варта падумаць над тым, каб уладальнікі пасьведчаньня атрымалі права бязьвізавага ўезду, каб яны маглі рэалізаваць розныя праекты. Трэба абмеркаваць і пытаньні адукацыі, культуры, супрацоўніцтва ў галіне экалёгіі, памежнага супрацоўніцтва. Кірункі супрацоўніцтва могуць быць любыя. Гэта асобная тэма, якую варта і трэба абмяркоўваць. Натуральна, мы зацікаўленыя ў цесным узаемадзеяньні з рознымі грамадзкімі арганізацыямі.
Ці будзе «пасьведчаньне суайчыньніка» папулярнае сярод беларусаў замежжа? Ахвочыя атрымаць такі дакумэнт несумненна знойдуцца, але па палітычных і эканамічных прычынах попыт на яго наўрад ці будзе параўнальны з попытам на Карту паляка – мяркуюць экспэрты.
Дзеля таго, каб прыцягнуць да супрацоўніцтва беларусаў замежжа, патрэбна ня толькі даваць ільготы, але й зьмяняць культурную палітыку – падкрэсьліваюць Алесь Чайчыц і Ўладзімер Кобец.
«Беларусы, якія жывуць за мяжой і пры гэтым памятаюць пра краіну свайго паходжаньня – гэта перш за ўсё людзі актыўныя ў грамадзкім пляне. Гэта людзі, якія ведаюць беларускую мову й гісторыю. Каб іх прывабіць, патрэбна больш беларуская Беларусь, а не савецкая, аморфная ці ніякая», – зазначае сустаршыня Беларускага дому ў Варшаве.
Аляксандар Папко